Nénten Jejep Mabasa Bali

Ring odah-odah titiangé taler kadi asapunika. Wantah sampun ring nyama – bapan titiangé majarin titiang – kadi asapunika kocap sané becik, ugi paturu degag mabaos, mangdané caluh ring nyama. Ring anak raris, ugi matur natia (singgih). Nénten pisan dados tawah, yadin ring anak sané paturu jaba. Ring panyamaan titiangé, mabaos paturu natia, paturu nyinggihang, kantos sané mangkin durung ketah. Ring nungkaliké raris? Lepet punika.

Naan titiang – kantun dados murid ring sekolah dasar titiang duk punikané – nyeritin ring bapan titiangé, duk timpal bapan titiangé wau majlawatan jagi ngalalinin bapan titiangé ring pondok, “Wa, Guru Komang teka. Wa, Guru Komang teka.” Pramangkinan bapan titiangé nglémékin titiang, “Sing dadi kéto cai. Degag cai to. Guru Komang rauh, kéto naké. Sing dadi degag tekén anak.” Yadin ja baos titiangé nénten pirenga ring Guru Komang, ugi titiang nyinggihang Guru Komang.

Duk titiang kantun dados murid kelas lima kantos kelas nem ring sekolah dasar, nyoré-nyoréang sering titiang ngalalinin timpal titiangé sané dados iringan ring griya. Nénten madwé manah jejep titiang tangkil ka griya. Minab sangkaning titiang durung uning ring idaidu, durung uning ring babuk dalem, kadi asapunika sané kamanah antuka ring bapan titiangé. Ring iwangé raris antuk titiang matur ring griya, pramangkinan titiang nikaina ring Ida sané iringa antuk timpal titiangé, yadin titiang boya mamarekan ring Ida. “Sing dadi kéto matur. Dini dadi pelih matur. Di jero, di puri, di griya né lénan tekén dini, sing dadi pelih matur. Pelih baan matur, kadénanga sing ada né ngurukang matur.”

Kadi asapunika raris, kobet antuk mabasa Bali. Nénten. Alah bisa karena biasa. Paribasa ring bahasa Indonésia sandang telekang mangdané kendel ring kayun. Cacep mabasa Bali sané kabuatang. Iwang patut mabasa Bali nénten sandang bangetang, dwaning wénten kecap ‘lén désa lén perah’. Mabasa Bali taler kadi asapunika. Sios désa sios taler kecap basa Baliné sané kaperah. Masiosan ring akediké, nénten kantos ngawinang jejep antuka mabasa Bali. Sayan akéh panggih antuk sané masiosan, sayan akéh taler kosabasa sané kadwénang.

Kadi sané kapanggih antuk titiang raris aturang titiang. Mémén titiangé lekad turmaning kelih ring Basangalas. Bapan titiangé lekad ring Basangalas kelih ring Susuan. Titiang lekad turmaning kelih ring Susuan. Kurenan titiangé lekad turmaning kelih ring Batannyuh. Katemu raris sareng-sareng ngayah ring Basangalas.

Kurenan titiangé maosang ‘air sudah mendidih’ punika ‘suba ngrodok yéhé’. Nyaman-nyaman titiangé ring Basangalas maosang ‘suba maluab yéhé’. Wénten minab sané nganikaang ‘sampun malongkah toyané’? Asapunapi antuk raris? Nénten terima maluab kagentosin antuk ngrodok, nyaman-nyaman titiangé ring Basangalas raris kadi ngawalék, “Né madan ngrodok ento, don kayu acepokan aas, bungan poh acepokan aas, pucil wani acepokan aas. Yéh mapunpunin di kétélé, dija ada unduk aas?”

Kurenan titiangé mikukuhin kecap baosé sané uningin ipun. “Cara di Susuan ngrodok orahanga yéhé né kebus mapunpunin, ngrodok orahang tiang.”

“Awak ngantén ka Basangalas, jani ngaraos di Basangalas, raos cara di Basangalas anggon.” Patut taler kadi asapunika. Di mana bumi dipijak, di sana langit dijunjung.

Kecap basa Bali sané sinanggeh homonim, homofon, homograf; sering kanggén nyangkit, ring asapunapiné kanggén nyengék. Nyengék punika majengahin. Kecap kuwuk, upamin ipun. Kuwuk mateges 1. bét 2. soroh méng 3. soroh kecap anggén mageluran sakadi kecap hai ring basa Indonésia. Kadi ring titiangé, ngebét punika nguwuk, mabét punika makuwuk. Ring nujuné raris ngebét sawa ring sétra (kadi titiangé, nguwuk sawa ring sétra), naan metu kecap ‘sing ada bangké makuwuk’. ‘Sing ada bangké makuwuk’ rerehang ring basa Indonésia dados 1. tidak ada tulang belulang jenazah yang digali untuk diaben 2. tidak ada jenazah yang berucap ‘kuwuk’.

Yadin kobet basa Baliné, yadin dangan basa Baliné, ngiring rajegang, asapunapi ja antuk mangdané nénten jejep mabasa Bali. *

Komang Berata