Ngabén

Krama banjaré makejang sibuk pada ngamongin karya apang pamargi upacara ngabén massalé antar labda karya sida sidaning don. Makejang krama banjaré kena ayah-ayahan tedun ka banjar. Tusing ja anaké ngelah sawa dogén ngayah ditu, ané tusing ngelah sawa masi kena ayah-ayahan. Né madan sagilik saguluk salulung sabayantaka, jelé melah lan baat iying ajak makejang negen. Diastun pada sibuk makejang, kéwala liang lan égar rasayang kramané makejang. Ngenah pada pakedék pakenyung ri kala ngayah, sing ada ané marebat. Gargita manah krama makejang, diastun ngabén ngerit sing ngidang ngabén ané magedé-gedéan, rasa manah galang prasida ngangkasang ngrianin upacara para lingsirné tur kulawarga ané suba maraga hyang. Minab ento ané ngranayang kramané sing ada marasa sebet ngayah.

Kéto masi ané karasayang Luh Murti dinané jani. Luh Murti negak nyangkil adegan Madé Pageh, kurenané. Luh Murti suba molas tiban kalahina tekén kurenané. Dugas idup, Madé Pageh anak tuara sakéwala polos sing kodag. Ia jemet. Geginané sing tetep. Apa ja anaké nunden jeg jemaka gagaené. Tatujoné tuah abesik, apang somah lan pianakné ngidang madaar. Pianakné ngidang masekolah. Tuah ja urip Ida Hyang Parama Kawi sané nuénang. Idup, mati, lacur, sugih Ida sané nyepat siku-sikuang. Madé Pageh mulih ka désa wayah ulian ulung menék nyuh. Mati salah pati orahanga. Ento mawinan, anaké mati salah pati disubané solas tiban mara koné dadi abénang. Né jani suba molas tiban Madé Pageh sing di guminé, mara Luh Murti ngelah bekel. Mara lantas barenganga Madé Pageh kaabénang. Ento ngranayang lega atiné Luh Murti ngidang milu ngabénang kurenané.

Sakéwala sebenehné Luh Murti tusing seratus persén lega kenehné ngaénang banten kurenané. Ada janggelan di atiné. Boya ulian tusing sayang tekén kurenan, kéto masi tusing ulian pipis. Makejang ada, sayang ada, bekel ngelah. Ané ngranaang sebet kenehné ulian pianakné, Gedé Kayun. Ia tusing setuju bapané barenganga ngabén massal. Baat kenehné ngaénang banten ditu. Ia marasa ngidang ngaénang banten padidi. Marasa ngelah bekel anggon ngabénang bapané. Ento ngranayang sakondén lakar marengang bapané ngabén masal, Gedé marebat ajak méméné.

“Mémé, tiang sing setuju yén bapa abénang di banjar. Cara ngabén di jalan-jalan. Bapa sing taén pules di balé banjar, masak jani adegan di balé banjar jang. Lek tiang mék!” kéto munyiné Gedé kayun.

Méméne nabdabin. “Gedé, sing ja ada kéto. Da naké Gedé ngelah papineh kéto. Ento tuah adegan, satmaka simbul ragan bapané ento. Sing ada mulesang atma di balé banjar. Da ento lantanganga. Ané kenehang mémé, ené ngabén ajak makejang, krama banjar tedun makejang, ngayah ajak makejang. Dadiné, Gedé tusing lakar masesaputan nekain pisaga lan banjaran ngidih tulung. Yén ngabén padidi, kéto lakar Gedé jalanin. Apabuin Gedé panak mémé abesik buin joh magaé, liu suba lakar ngoyang waktu libur magaé. Jani suba melahné, Gedé tuah ngorahin nyama, misan Gedé dogén. Sawiréh makejang lakar tedun di banjar di ngabén massalé. Buina biaya dadi bedikan ngonyang. Sisa ngabén dadi tabungang anggon nyekolahang panaké. Kéto keneh méméné.”

Gedé Kayun tetep ngorahang sing luung kenehné yén bapané kaupacarain di ngabén massal. “Mé, unduk pipis da mémé ngenehang, tiang lakar ngenehang. Tiang ngidang ngabénang bapa. Mabadé gedé ngidang. Antosang malu buin kejep dogén, lakar ngaénang bapa banten.”

Yén unduk kasugihan, saja Gedé Kayun jani ngangsan sugih. Gagaéné dadi kontraktor sedeng liu proyéknéi. Tusing di Bali dogén maan proyék ngaé vila, ruko, lan hotél. Ada masih proyékné di Jawa lan Lombok. Ia ngelah umah gedé di Badung, kéto masi di désané. Ngelah umah kavlingan baru, tusing umah tuané benahina. Yén bekel, sing sandang tuturang sawiréh ia suba suksés. Ento ngranayang, ia tusing cumpu ngabénang bapané di banjar.

Luh Murti tusing buin marebat ajak pianakné. Ia misaang déwék ngalih Jro Bendésa lakar marengang kurenané ngabén massal. Ia ngelah bekel abedik ulian maburuh, kéto masi ulian kirimina bekel tekén mantuné. Pipisé kirimanga ka rekening bank nyabran bulan. Ento anggona miayain ngabénang kurenané. Ané nulungin répot ngaé banten tuah adi-adiné lan kaponakanné.

“Wak, beli Gedé sing mulih? Buin mani lakar pangutangan anaké ngabén. Terus lakar sing mulih?” ponakané matakon.

Luh Murti kembeng-kembeng yéh paningalané ngipekin ponakané matakon. Mara ukana masaut, sagét mamunyi HPné.

“Om Swastyastu, Mé. Tiang Ayu. Mé, tiang sing mulih buin mani. Beli Gedé tusing nyak gati mulih. Buin mani lakar nengokin proyékné di Surabaya. Tiang sing ngidang mulih, sing bisa ngaba mobil. Yén tiang mulih, panak tiangé sing ada ngempu. Ampura Mé, tiang sing ngidang nglemesin beli Gedé,” kéto munyin mantuné sambilanga ngeling.

Luh Murti payu makebyos yéh paningalanné, tusing ngidang masaut. Ia ngeling sigsigan. Adegané ané sangkola kajemakin tekén kaponakanné. Anaké nyingakin kadéna Luh Murti inget tekén kurenané. Tusing ada nawang ulian pianakné tusing mulih, ia marasa sedih.

“Mé, tiang lakar ngaénang rayunan bapa uli jumah, nunas ampura tiang ajak bapa, Mé,” buin matuné ngomong sambilanga ngeling di HPné.

Luh Murti ngedénang bayu masaut, “Nah, Ayu, mémé sing kenapa jak Ayu. Nah, uli jumah ditu suba barengin ngastawayang bapané apang lanus pamarginé. Jani nu ngaskara, ayat uli jumah nah!” Luh Murti sarag pesan ulian nangkes munyi sambilanga ngeling.

“Nggih Mé. Mémé segerang bayuné. Tiang pamit, Mé.”

HPné kamatiang. Sing ada anak juari nakonin apa makada Luh Murti terus ngeling. Misan-misanné, ponakan kéto masi pisagané marengin Luh Murti ri kala nyiramang adegan, ngias adegan, kanti mapaguntingan selegenti nimbalin. Mirib liu anaké suba pakrimik tur matakon unduk Gedé Kayun tusing mulih. Kéto masi kramané suba nawang Luh Murti sebet. Ento makrana tusing juari nakonang unduké totonan. Tuah ngiwasin dogén Luh Murti ngeling sigsigan. Elingné kakaput suaran genta, gong, ketungan, lan kakidungan.

***

Ayu ngaturang rayunan di kemulan. Sambilanga ngeling, ia masasaungan nunas pangampura. Ia takut tulah sawiréh tusing nekain upacarané jumah. Mara suud maturan, sagét teka Gedé Kayun uling magaé.

“Kenapa Yu, adi sedih kéto sebengé maturan. Galakina ajak déwané?” kéto Gedé nyandén kurenané.
Ayu lantas negak di sampingné. “Beli, tiang sedih ulian sing ngidang mulih ngastawayang bapa.”
“Ento dogén tuturanga. Sing kenapa badan kasar raga sing mulih né penting keneh suba kemu. Suba maang bekel mémé anggon nerusang bapa suba bakti. Sing ja perlu kanti mulih. Men kéné gagaén beliné sibuk kénkénang men!”
“Saja pipis suba baang, kéwala keneh mémé kan sing luung yén beli sing mulih. Mémé ngabénang bapa, beli.”
“Nah, suudné lakar mulih. Jani nu sibuk. To dogén uyutanga!” Gedé Kayun lantas maklieng macelep ka kamarné.

Ayu sing ngidang ngomong apa. Tusing ngidang ngitukang keneh kurenané. Di kamarné, Gedé Kayun nglebugang awakné ka kasur. Mara ukané nyriep, sagét ada ngaukin.
“Gedé, Gedé Kayun. Mai ja pesu malu!”
Kayun gedeg. Mara ukana pules buin ada ané kauk-kauk. Ia narka ané ngaukin mamané uli désa, teka ajak ngitungang bapané.
Tangkejut Gedé Kayun mara pesu ka ampik umahné. Ané ngaukin boya mamané, bapané makaukan.
“Bapa, ajak nyén mai, mémé dija?” Gedé Kayun negak di betén bapané ané negak di korsi panyalin. Bapané masebeng gedeg ngiwasin Gedé Kayun.
“Dé, bapa teka mai tusing lakar nundén Gedé mulih. Bapa mai nuturin Gedé.” kéto munyin bapané.
“Bapa nawang Gedé jani suba suksés, liu ngelah pipis. Yén cara nyet Gedéne lakar ngaénang bapa banten ngabén, asané mabadé, makreteg, mapatulangan ngidang. Kéwala tusing ento bukti rasa subakti tekén anak lingsir. Ento makejang bungah sakala. Ané penting Gedé ngidang ngaé bungah niskala ané sing ngenah mara luung. Encén madan bungah niskala? Sing ja lén bungah keneh mémé lan bapané. Bapa tusing lakar ngidih apang gaénang banten gedé, gaénang wadah tegeh, tusing! Ané pinih utama gaénang mémé bapa suka, demen, lan liang. Yén Gedé ngaé banten ngabén gedé kéwala dugasné nu idup mémé bapané sing taén runguang, sing saja ento subakti. Bapa demen ningehang Gedé lakar ngaénang bapa banten padidi, sing nyak ngaénang banten ulian ngabén ngerit. Sakewala yén Gedé sing ngrunguang mémé, bapa sing demen. Adénan bapa sing gaénanga banten kéwala Gedé ngrunguang mémé ané nu maurip, bapa suargan bakat. Bapa ngorahin Gedé jani, yén dot ngaénang mémé bapa apang melah, luungan abénang dugasé nu idup.”

Gedé Kayun makesiab ningeh tutur bapané kéto.
“Sing ngerti tiang, Pa. Éngkén nak idup abénang? Soléh gati bapa.”
“Apa suksmané ngabén tawang Gedé? Ngabén ento sing ja lén, mayah utang i pianak tekén nak lingsir. Utang apa? Utang urip utawi idup. Yén utang idup, éngkén di matiné mara bayah? Mara magarang nagih nyangkil adegan, magarang nagih nguyeg tulangné. Sakéwala dugasné nu seger tusing pati runguanga. Patutné dugas idup mémé bapané bayah apang maan ngrasain lega.”

Gedé Kayun bengong ningeh tutur bapané.
Bapané buin nuturin. “Yén anak ngabén, raosanga ngaénang mémé bapa maan suarga. Suarga ento artiné nongosang apang mémé bapané luung. Ané encén maadan luung? Luungé sing ja lén, luung keneh, luung raos, lan luung parilaksana tekén anak lingsir. Yén tatelu ento suba luung laksanayang tekén mémé bapané, ento suba madan ngalihang suarga. Éngkén carané maang suargan idup? Ané cara jani tuah ngelah mémé dogén abesik, patutné Gedé ngajak mémé maliang-liang, runguang, ajak malali, da kanti ngaé sakit ati keneh mémé. Yén suba kéto, sing kanti ngantiang mati misi ngabén gedé-gedé jeg pasti maan suarga. Sawiréh kenehé luung bekelanga kanti mati ento maang pajalan melah. Ento buka raos anaké wikan, manah galang marga lanus. Yén ngidang Gedé nyenengang mémé di enu idup, laut di matiné gaénang banten saka sidan, jeg jangkep baktin Gedéné. Ento maciri pianak suputra tusing lakar kuangan sari amerta sakayang-kayang. Yén cara jani, mémén Gedéné ngeling nyangkil adegan bapa, ngaénang banten ngabén sambil ngeling, bapa sing nepukin suarga. Yén jani téh méméné nutug bapa, sing lakar maan suarga mémé ajak bapa. Gedé ané ngranaang mémé ajak bapa sing maan suarga. Mémé ajak bapa ngaba keneh leteh mulih ka désa wayah. Akuda Gedé gaénang banten, sing lakar tepuk apa ané gaénang Gedé. Yén Gedé subakti tekén bapa, abénang idup méméne!”

“Bapa, bapa, bapaa….” Gedé Kayun kauk-kauk, ngaukin bapané.
Ayu ngedébras malaib ka kamarné. Ia ngoyag nundun kurenané. Gedé Kayun bangun ngedap kapupungan. Angkihanné ngangsur cara uber cicing. Peluhné ngrodok, paliatné paling.
“Kenapa, beli?” Ayu matakon paling. Ngénggalang nyemakang yéh. Suba ngangsan netep angkihané. Buin Ayu matakon, “Beli kenapa? Nguda kauk-kauk ngaukin bapa?”
Gedé Kayun nlektekang laut nyemak lima kurenané. “Ayu, gampilang bajuné, mai jani mulih antianga jak

Olih: Putu Ardana Bukian